Pandemia COVID-19
W grudniu 2019 roku chińscy urzędnicy wykryli pierwsze przypadki zakażenia nowym koronawirusem u ludzi, nazwanym SARS-CoV-2, w mieście Wuhan. 30 stycznia Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła wybuch epidemii Stanem Nagłej Konieczności Zdrowotnej O Randze Międzynarodowej, a sześć tygodni później uznała ją za pandemię. Od tego czasu wszystkie kraje zostały dotknięte przez wirusa, co miało poważne konsekwencje dla wszystkich obszarów społeczeństwa (np. handlu, przemysłu, podróży). W tym dokumencie omawiamy konsekwencje dla edukacji.
W marcu 2020 roku, ze względu na powszechność wirusa SARS-CoV-2 na całym świecie, wiele krajów ogłosiło tymczasowe zamknięcie szkół w celu ochrony ludności. Od tego momentu ponad 180 krajów zamknęło swoje szkoły, a w szczycie pandemii ponad 85% uczniów na całym świecie było poza szkołą (Światowy Bank, 2020).
Zamknięcie szkół miało silny wpływ na życie wszystkich uczniów, ale szczególnie ucierpieli na tym uczniowie z dodatkowymi potrzebami edukacyjnymi i niepełnosprawnością (SEND), którzy zostali szczególnie dotknięci lockdownami i przeniesieniem procesu edukacyjnego do nauki online (OECD, 2020). W rzeczywistości nauczanie na odległość często wykluczało dzieci i młodzież z niepełnosprawnościami, uniemożliwiając dostęp do ich opiekunów, zakłócając rutyny i indywidualne nauczanie, co miało poważne konsekwencje dla ich zdrowia psychicznego (Uldry & Leenknecht, 2021).
Projekt SUCCESS
Project SUCCESS – „Wspieranie sukcesu dla wszystkich – Zasady Uniwersalnego Projektowania w Nauce Cyfrowej dla uczniów z niepełnosprawnościami” – ma na celu wsparcie nauczycieli i opiekunów pracujących z uczniami podczas lockdownów, gdy narzędzia cyfrowe i nauczanie zdalne są jedynymi dostępnymi środkami uczestniczenia w zajęciach i interakcji z rówieśnikami. Konsorcjum projektu SUCCESS składa się z sześciu instytucji: centrów badawczych, uniwersytetów i organizacji pozarządowych, reprezentujących pięć krajów europejskich (Grecję, Włochy, Litwę, Polskę, Portugalię). Konsorcjum jest wzmocnione przez swoich partnerów stowarzyszonych: uniwersytety w Hiszpanii, paneuropejskie Stowarzyszenie GÉANT i szkoły. Projekt ma na celu dostarczenie wytycznych i kursu online, dostosowanego do tempa uczenia się, opartego na zasadach Uniwersalnego Projektowania dla Uczenia się, a także platformy e-learningowej i centrum sieciowego, które mogą wspierać pracę nauczycieli i opiekunów w każdym momencie, gdy jest to potrzebne.
Organizacja systemów wsparcia w Europie
Europejskie systemy edukacyjne, biorąc pod uwagę, że segregacja dzieci z niepełnosprawnością jest związana z utratą możliwości nauki, przeszły od edukacji opartej na segregacji do systemu edukacji inkluzywnej (Rada Europy, 2017). Najnowsze dane zebrane i przeanalizowane przez Europejską Agencję ds. Edukacji Specjalnych i Integracyjnej (Raport międzynarodowy 2018, 2020) pokazują, że odsetek uczniów z oficjalną decyzją o specjalnych potrzebach edukacyjnych w międzynarodowym zbiorze danych wynosi średnio 4,75% w szkołach podstawowych i gimnazjach (od 1,02% w Szwecji do 25,12% w Szkocji) oraz 2,41% w szkołach średnich (od 0,61% w Niemczech do 23,25% w Szkocji). Co ważniejsze, zbiór danych pokazuje, że 97,83% uczniów zapisanych do formalnych placówek edukacyjnych (szkoły podstawowe i gimnazja) uczęszcza do klas ogólnodostępnych przez co najmniej 80% czasu (ponownie, od 80,72% w Belgii flamandzkiej do 99,95% we Włoszech). Poziom szkół średnich podąża tą samą tendencją, gdzie 96,88% uczniów zapisanych do formalnych placówek edukacyjnych uczęszcza do klas ogólnodostępnych przez co najmniej 80% czasu.
Te liczby pokazują, że europejskie kraje stosują podejście podwójnego toru do edukacji inkluzywnej, zaproponowane przez Bank Światowy (Bank Światowy, 2020), które obejmuje dwie podstawowe zasady:
1) Systemy edukacyjne muszą zapewnić, że programy edukacji ogólnodostępnej są zaprojektowane dla WSZYSTKICH uczniów.
2) Systemy edukacyjne muszą rozwijać ukierunkowane wsparcie, aby sprostać konkretnym potrzebom dzieci z niepełnosprawnościami.
To podejście podwójnego toru jest zgodne z modelem wielopoziomowych systemów wsparcia (MTSS), podejściem, które zmienia nacisk z pytania o miejsce kształcenia (gdzie uczniowie powinni być nauczani?) na problem równości (jak można wykorzystać wsparcie i usługi do zaspokojenia indywidualnych potrzeb każdego ucznia?). Innymi słowy, już nie chodzi o “jaki jest problem tego ucznia”, ale “jakie są umiejętności tego ucznia i jak my, nauczyciele, możemy wesprzeć jego/jej naukę” (Sailor i in., 2018). Modele MTSS opierają się na organizacji istniejących zasobów w szkole, które zapewniają kontinuum interwencji z coraz większym stopniem intensywności i indywidualności. Najczęstsze modele MTSS są zorganizowane na trzy poziomy: poziom uniwersalny, przeznaczony dla WSZYSTKICH uczniów; oraz dwa poziomy wsparcia dedykowane uczniom, którzy, nawet przy wysokiej jakości ofercie ogólnodostępnej, wymagają dodatkowych zasobów lub indywidualnej uwagi (Santos i in., 2021)
Cele i zakres tych wytycznych
Wytyczne przedstawione w tym dokumencie są rezultatem projektu SUCCESS i powstały w odpowiedzi na potrzeby ujawnione podczas pandemii COVID-19. Powszechnie uznaje się, że przeniesienie procesu edukacyjnego na platformy online stanowiło problem dla wszystkich uczniów, a zwłaszcza dla uczniów z niepełnosprawnościami, ze względu na: (1) trudności w korzystaniu z technologii; (2) ograniczony dostęp do wsparcia edukacyjnego i indywidualnych interwencji edukacyjnych oraz (3) utratę kontaktów społecznych (Sharma & May, 2020).
Dlatego też niemożliwe jest uniknięcie “wrodzonej niewystarczalności” (Instytut Rodrigo Mendes, 2020) edukacji na odległość dla uczniów z niepełnosprawnościami. Niniejsze wytyczne mają na celu dostarczenie zestawu instrukcji i sugestii mających na celu poprawę jakości edukacji online dla uczniów z niepełnosprawnościami, przyjmując, że w sytuacji blokady jest to najlepsza dostępna opcja.
Jednym z istotnych aspektów, który jest przedmiotem uwagi w wielu międzynarodowych raportach i stanowiskach oraz uwzględniany w działaniach politycznych wielu krajów, jest dostęp do niezbędnych zasobów technologicznych do prowadzenia edukacji online (np. laptopów, tabletów, połączenia internetowego). Niniejsze wytyczne nie zajmują się tą kwestią i zakładają istnienie podstawowych warunków do prowadzenia edukacji online: urządzenia takiego jak laptop lub tablet, połączenia internetowego, kamery umożliwiającej udział w lekcjach online, robienia zdjęć lub nagrywania filmów oraz połączenia telefonicznego. Niektórzy uczniowie z powodu swojej niepełnosprawności będą również potrzebować technologii wspomagających do interakcji z komputerem. To istotny aspekt, ale nie będzie on omawiany w tym dokumencie. Naszym celem jest skupienie się na planowaniu pedagogicznym i tworzeniu zasobów do prowadzenia włączającego procesu edukacji online, zakładając istnienie wyżej wymienionych podstawowych warunków.
Jednym z fundamentalnych aspektów wdrażania edukacji online dla uczniów z dodatkowymi potrzebami wsparcia jest uznanie, że w wielu przypadkach relacja pedagogiczna będzie wymagać udziału osoby trzeciej, kogoś, kto może pomóc uczniom w obecności. Ta osoba, zazwyczaj jeden z rodziców, rodzeństwo lub inny opiekun, stanowi ważny element zespołu, chociaż nie jest przeszkolona i często nieprzygotowana do tego zadania. Dlatego również dostarczymy wytyczne dotyczące tworzenia zespołu pedagogicznego, który angażuje rodziców i opiekunów w świadczenie edukacji na odległość.
Wytyczne zostaną podzielone na dwie części, uwzględniając podejście z podwójnym torowaniem (World Bank) i wielopiętrowe systemy wsparcia (MTSS): po pierwsze, dostarczymy wytyczne dotyczące wdrożenia praktyk edukacyjnych w włączającej wirtualnej klasie, zgodnie z ramami Uniwersalnego Projektowania nauczania, a po drugie, przedstawimy wskazówki dotyczące dostarczania indywidualnych wsparć w środowisku online.